Η ΜΑΓΙΑ ΤΣΟΚΛΗ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΤΗΣ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑΣ

Η Μάγια Τσόκλη είναι ένας πολυπράγμων, πληθωρικός, αεικίνητος άνθρωπος που αγαπάει τους ανθρώπους και τα ταξίδια. Με αφορμή την εκπομπή «Στους Δρόμους των Ελλήνων», μιλάμε μαζί της για την περίφημη ομογένεια της Αμερικής, τις γενιές των Ελλήνων που αναζήτησαν εκεί μια καλύτερη μοίρα.

Η Μάγια Τσόκλη δεν σταματά να εξερευνά ιστορίες και τόπους. Όχι μόνο. Μπορεί ταυτόχρονα να ασχολείται με μία μεγαλειώδη τηλεοπτική παραγωγή όπως αυτή τώρα, «Στους Δρόμους των Ελλήνων», να φροντίζει μαζί με τον σύντροφό της Αλέξανδρο Κουρή την πολυβραβευμένη μπύρα Νήσος, δικής τους παραγωγής, να ρίχνει πολλές ματιές στο Μουσείο Κώστα Τσόκλη στην Τήνο, να περιποιείται τα πολλά της ζωάκια και φυσικά να φροντίζει τον υιό!

Και σκέψου ότι τη γνώρισα μικρή, όταν ακόμη δημιουργούσε ρούχα – με είχε κερδίσει επί της ουσίας από την πρώτη μας συνάντηση. Από τότε, έχει ζήσει αρκετές ζωές και της εύχομαι πολλές ακόμα.

Με αφορμή τη σειρά ντοκιμαντέρ «Στους Δρόμους των Ελλήνων», που μεταδίδεται από την ΕΡΤ (και είναι διαθέσιμη στο Ertflix), μιλάμε τώρα για αυτή την κατηγορία Ελλήνων που ζουν έξω, την περίφημη ομογένεια, την οποία νιώθω πως δεν γνωρίζουμε καθόλου.

(Όταν τη διαβάζεις, είναι σαν να την ακούς – νομίζω πως η φωνή της Μάγιας Τσόκλη είναι από τις πιο χαρακτηριστικές της ελληνικής τηλεόρασης.)

Η Μάγια Τσόκλη με φόντο το Μανχάταν.

– Τι πραγματεύεται η σειρά «Στους Δρόμους των Ελλήνων»;

Η σειρά αυτή είναι η φυσική συνέχεια μιας μεγάλης περιπλάνησης. Να σου θυμίσω ότι το 2000 –απίστευτο ότι πέρασαν 23 χρόνια από τότε!– με τον σκηνοθέτη Χρόνη Πεχλιβανίδη ξεκινήσαμε το «Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα», μια ανθρωποκεντρική σειρά ντοκιμαντέρ πρωτοποριακή για την εποχή, για μια Ελλάδα που ελάχιστοι τότε γνώριζαν. Συνεχίσαμε σε τόπους που συνδέθηκαν ιστορικά με τη πατρίδα μας, κυρίως την Τουρκία και την Αίγυπτο. Μετά, ταξιδέψαμε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου και πάντα, σε κάθε επεισόδιο, είχαμε και ένα θέμα που αφορούσε στους Έλληνες της Διασποράς. «Χρωστούσαμε» λοιπόν, μια σειρά αφιερωμένη αποκλειστικά σ’ αυτή την άλλη Ελλάδα εκτός συνόρων, μια σειρά που δεν θα μπορούσε να προβάλλεται παρά μόνο στη Δημόσια Τηλεόραση.

Φιλοδοξία μας είναι ο θεατής να αποκτήσει μια καθαρή εικόνα τόσο της Ιστορίας και των μεγάλων ρευμάτων μαζικής μετανάστευσης που οδήγησαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες στην Αμερική, όσο και της σημασίας που αποτελεί σήμερα για τον Ελληνισμό το τεράστιο κεφάλαιο της ομογένειας.

Με τον Γερουσιαστή Μάικλ Δουκάκη, στο σπίτι του στη Βοστώνη.

Η φετινή σεζόν των Δρόμων των Ελλήνων είναι αφιερωμένη στους Έλληνες της Αμερικής. Αποτελείται από 10 αυτοτελή επεισόδια διαφορετικής θεματικής, όπως «Η πρώτη άφιξη», που παρουσιάζει το πρώτο μεγάλο μεταναστευτικό κύμα προς την Αμερική στο γύρισμα του 20ού αιώνα. Όπως «το Lowell», μία πόλη βιομηχανική που φιλοξένησε τη τρίτη (μετά το Σικάγο και τη Νέα Υόρκη) μεγαλύτερη ελληνική κοινότητα. ‘Η «Η Αστόρια των Ελλήνων», η γειτονιά που τη δεκαετία του 1970 μπορούσες να κυκλοφορήσεις χωρίς να μιλάς γρι αγγλικά. Έχουμε επεισόδιο αφιερωμένο τους Έλληνες Εβραίους της Αμερικής, στην Εκκλησία φυσικά. Η εκπομπή μπαίνει σε μουσεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, συλλόγους, ατελιέ, σε ελληνικά εστιατόρια και ασφαλώς σε σπίτια.

Η Μάγια Τσόκλη με τον κουρέα Γιώργο Παπαλυμπέρη, στο κουρείο του La flamme, στο Harvard Square.

Στους Δρόμους των Ελλήνων «χαρίζουν» τις πολύτιμες ιστορίες τους, πολύ διαφορετικοί άνθρωποι. Κάποιοι εκπροσωπούν τον παλιό κόσμο, κάνοντάς μας να συγκινηθούμε και να χαμογελάσουμε, κάποιοι αντίθετα ανοίγουν παράθυρα στο μέλλον, καταρρίπτοντας διαχρονικά στερεότυπα. Μείναμε σχεδόν δύο μήνες στην Αμερική και κάναμε περισσότερες από 130 συνεντεύξεις σε μια προσπάθεια να καταλάβουμε ποιος είναι τελικά σήμερα –και τονίζω το σήμερα– ο Έλληνας της Αμερικής.

– Ποιος είναι λοιπόν; Τι σημαίνει τελικά Έλληνας της Αμερικής;

Σύντομη περιγραφή για τον Έλληνα της Αμερικής δεν μπορείς πια να δώσεις. Παλιότερα ήταν πολύ πιο εύκολο εξού και τα στερεότυπα που βλέπουμε ακόμη σε παλιές ελληνικές ταινίες.

Γεύμα με μέλη της Κρητικής Ένωσης «Ο Μίνως», στην Αστόρια.

Για να καταλάβει κανείς απλά, πρέπει να τοποθετηθεί λίγο στον χρόνο: έχουμε το περίφημο πρώτο κύμα μεταναστών που έρχονται στην Αμερική στα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και το 1924. Προέρχονται στην αρχή κυρίως από τη Πελοπόννησο, θύματα της σταφιδικής κρίσης, και στη συνέχεια από όλη την Ελλάδα. Οι πρώτοι μετανάστες είναι κυρίως άνδρες, στη συνέχεια έρχονται και οι γυναίκες μεταξύ των οποίων και οι περίφημες νύφες. Αυτή η πρώτη «μαγιά» θα γνωρίσει τις μεγαλύτερες δυσκολίες. Θα πασχίσουν σκληρά για να γίνουν δεκτοί από την Αμερικανική κοινωνία, θα δημιουργήσουν οικογένειες, θα οργανώσουν κοινότητες και ενορίες, θα ξεκινήσουν ανειδίκευτοι εργάτες σε εργοστάσια, σε ορυχεία, στην κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών, θα μικρο-επιχειρήσουν πάρα πολύ γρήγορα και θα δημιουργήσουν εντυπωσιακό πλούτο. Πατριώτες, πολλοί από αυτούς θα επιστρέψουν στην Ελλάδα να πολεμήσουν στους Βαλκανικούς αγώνες. Θα επιστρέψουν, θα διχαστούν, θα ξεγελάσουν τη μοίρα τους.

Η επόμενη φουρνιά θα έρθει μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο και μια επόμενη τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Μετά έχουμε τους πιο πρόσφατους, υψηλού μορφωτικού επιπέδου. που έφυγαν με τη πρόσφατη κρίση… Τόσο διαφορετικοί άνθρωποι, με τόσο διαφορετικές ιστορίες! Ίσως Έλληνας της Αμερικής να είναι αυτός που νοσταλγεί την Ελλάδα…

– Τι είναι αυτό που νοσταλγούν περισσότερο;

Για τον καθένα, η Ελλάδα αντιπροσωπεύει και κάτι άλλο. Για κάποιους είναι το αρχαίο πνεύμα αθάνατο, για άλλους το χωριό των προγόνων που δεν γνώρισαν ποτέ, για τους νεότερους τα ξέφρενα πάρτι της Μυκόνου, για τους πρόσφατα εγκαταστημένους, οι παιδικές τους αναμνήσεις.

Με τον Θεοφάνη Μπούρα, προπονητή ποδοσφαίρου και ιδρυτή της ΜΚΟ United through Football.

Νομίζω ότι όλοι νοσταλγούν τον τρόπο ζωής μας, τουλάχιστον έτσι όπως τον φαντάζονται. Η Αμερική είναι ο τόπος των ευκαιριών και της σκληρής δουλειάς που ανταμείβεται, η Ελλάδα είναι ο τόπος της χαράς και των διακοπών και, για πάρα πολλούς, το όνειρο της συνταξιοδότησης.

– Η νοσταλγία ή η τήρηση εθίμων σχετίζεται με την οικονομική κατάσταση ή το κοινωνικό στάτους των ανθρώπων;

Ούτε με το ένα, ούτε με το άλλο. Έχει περισσότερο να κάνει με το πόσο «μεικτή» είναι η οικογένεια και πλέον οι γάμοι είναι κατά πλειοψηφία μεικτοί. Πυρήνας των παραδόσεων και των εθίμων είναι η εκκλησία, οπότε όσο πιο «ελληνική» η οικογένεια, τόσο πιο κοντά στις παραδόσεις θα είναι. Σε λίγο δεν θα μιλάμε πάντως για Ελληνική καταγωγή αλλά για κληρονομιά, οι νεότερες γενιές Ελληνοαμερικανών θα συστήνονται «of Greek Heritage».

Με την εικαστικό Λυδία Βενιέρη, στο ατελιέ της στη Νέα Υόρκη.

– Τι σε εντυπωσίασε περισσότερο μέχρι στιγμής από όσους έχεις συναντήσει; Τι σε λύγισε;

Με εντυπωσίασαν οι παλιές ιστορίες, χωρίς αμφιβολία. Αυτοί οι άνθρωποι που έρχονται από το πουθενά και χτίζουν κόσμους, υποστηρίζουν πανεπιστήμια, μουσεία, κρύβοντας μέσα τους το φτωχό αμόρφωτο παιδάκι που έφυγε ρακένδυτο από το χωριό του. Με εντυπωσίασαν οι ακαδημαϊκοί και οι επιστήμονές μας. Ίσως το brain drain για το οποίο έγινε τόσος λόγος να μην είχε μόνο αρνητικά για τη χώρα μας, αφού είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές μας.

– Γιατί διαπρέπει τόσο στην Αμερική ένας Έλληνας;

Γιατί δουλεύει σε ένα πλαίσιο με κανόνες που ανταμείβει τις τολμηρές ιδέες, την προσπάθεια, την επιμονή και το ταλέντο. Επίσης, γιατί συνήθως όσοι αποφασίζουν να μεταναστεύσουν είναι από χαρακτήρα άνθρωποι τολμηροί και δυναμικοί. Ένας άνθρωπος μοιρολάτρης και φυγόπονος θα προτιμήσει να μείνει σπίτι του. Πού να τρέχει τώρα…

Στη συναγωγή των Σεφαραδιτών Καστοριανών στο Μπρούκλιν.

– Υπάρχουν νέοι που θα ήθελαν να επιστρέψουν ή όχι;

Τους γοητεύει η εικόνα της τουριστικής λαμπρής πατρίδας των προγόνων. Όμως είναι Αμερικανοί, δεν υπάρχει η έννοια της «επιστροφής» γι’ αυτούς, πατρίδα τους είναι η Αμερική. Γιαγιά τους, η όμορφη και γλυκιά Ελλάδα. Όμως μην ξεχνάμε ότι η Αμερική είναι η χώρα των μεταναστών, όλοι σχεδόν έχουν δυο πατρίδες. Όσο κι αν είναι δύσκολο να το κατανοήσουμε, αυτές οι δυο πατρίδες είναι η αλήθεια τους.