ΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΘΕΡΑΠΕΥΣΕΙ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Ανακάλυψη του πανεπιστημίου Columbia για την αφή ανοίγει δρόμο για θεραπείες ενάντια στο άγχος και την κατάθλιψη, ενώ μπορεί να μετατρέψει το αφόρητο άγγιγμα σε τρυφερό, σε άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού.

Υπάρχει πληθώρα τρόπων για να πούμε ό,τι θέλουμε να πούμε – εντός και εκτός εισαγωγικών. Μπορούμε να επικοινωνήσουμε με λέξεις, με τα μάτια, με γκριμάτσες, με τη στάση και τη «γλώσσα» του σώματος, με τη χρήση αντικειμένων, με χειρονομίες. Η τελευταία έρευνα για μη λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας έγινε σε βάθος τεσσάρων χρόνων από 20 επιστήμονες τριών ιδρυμάτων, πρωτοστατούντος του Zuckerman Institute του Columbia University. Είχε ως αντικείμενο τον τρόπο που ο εγκέφαλός μας καταλαβαίνει αν μια χειρονομία είναι ευχάριστη – ή όχι.

Τα ευρήματα δημοσιεύτηκαν στις αρχές του 2023 και οι ερευνητές του Columbia λένε ότι θα μπορούσαν να ανοίξουν «όχι μόνο ένα μονοπάτι, αλλά μια λεωφόρο για την αξιοποίηση της δύναμης της αφής, ώστε να βοηθήσει στη θεραπεία κοινωνικών και συναισθηματικών διαταραχών».

Η αφή και το άγγιγμα στη ζωή μας

Η επιστήμη της αφής –υπάρχει και λέγεται απτική– ξεκινάει από το δεδομένο ότι οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά πλάσματα και ότι οι θετικές αλληλεπιδράσεις με άλλους μας κάνουν να νιώθουμε ευτυχισμένοι. Ο λόγος έχει να κάνει με το πώς εξελιχθήκαμε ως είδος.

Όπως αναφέρει το Dignity Health, «στις πρώτες μέρες της ανθρωπότητας, όταν οι αντιμαχόμενες φυλές και τα πεινασμένα αρπακτικά ήταν συνεχείς απειλές, η ασφάλεια ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με το πλήθος. Σήμερα η κοινότητα μάς δίνει συναισθηματική ασφάλεια –όχι σωματική–, με τους ανθρώπους να παραμένουμε συνδεδεμένοι συναισθηματικά και σωματικά, με τον εγκέφαλό μας να μας ανταμείβει όταν το κάνουμε».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Οι αγκαλιές και άλλες μορφές μη σεξουαλικού αγγίγματος αναγκάζουν τον εγκέφαλο μας να απελευθερώσει ωκυτοκίνη, που είναι γνωστή ως «ορμόνη σύνδεσης». Αυτή διεγείρει την απελευθέρωση άλλων ορμονών που προκαλούν καλή αίσθηση (π.χ. ντοπαμίνη, σεροτονίνη) και μειώνει τις ορμόνες του στρες (κορτιζόλη, νορεπινεφρίνη). Οι συγκεκριμένες νευροχημικές αλλαγές μας κάνουν να νιώθουμε πιο χαρούμενοι και λιγότερο αγχωμένοι.

Η εξάρτησή μας από το άγγιγμα αρχίζει όταν είμαστε βρέφη: είναι η πρώτη αίσθηση που αναπτύσσεται σε ένα έμβρυο, με μελέτες να έχουν δείξει ότι τα μωρά έχουν τεράστιες δυσκολίες να επιβιώσουν χωρίς την αίσθηση αφής – ακόμα και αν διαθέτουν όραση και ακοή.

Άλλες έρευνες έχουν ενημερώσει ότι το άγγιγμα μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση, την κατάθλιψη και το άγχος, να ενισχύσει το ανοσοποιητικό σύστημα και να ανακουφίσει από τον πόνο. Με απλά λόγια, το άγγιγμα ενισχύει την ψυχική και σωματική μας ευεξία. Ποιος είναι λοιπόν ο μηχανισμός που οδηγεί σε αυτό το αποτέλεσμα; Πώς πάει το μήνυμα από το δέρμα στον εγκέφαλο;

Η αφή μπορεί να γίνει όπλο ενάντια σε βασικές διαταραχές

Οι επιστήμονες γνωρίζουν από καιρό ότι το δέρμα διαθέτει απτικά αισθητήρια κύτταρα –βασικά συστατικά του περιφερικού νευρικού συστήματος– που μας επιτρέπουν να διακρίνουμε διαφορετικές υφές και θερμοκρασίες. Έχουν και ποικιλία ευχάριστων και επώδυνων μηχανικών ερεθισμάτων. Όπως είπε ο Dr. Ishmail Abdus-Saboor, επίκουρος καθηγητής βιολογικών επιστημών του Columbia, «δεν ήμασταν σίγουροι ότι αυτή η εικόνα της κοινωνικής επαφής είναι πολύ σωστή. Έτσι, ξεκινήσαμε να ψάχνουμε εάν υπάρχουν απτικοί νευρώνες ειδικά συντονισμένοι για ικανοποιητική αφή».

Σχετική υπόνοια είχε αφήσει μελέτη ερευνητών του Caltech, για μια συγκεκριμένη κατηγορία αισθητηριακών κυττάρων τα οποία ονομάστηκαν Mrgprb4, από το όνομα ενός υποδοχέα στις μεμβράνες τους. Ανακαλύφθηκε ότι αυτά τα κύτταρα ανταποκρίνονται σε ελαφρά εγκεφαλικά επεισόδια. Δεν είχε προϋπάρξει σύνδεση τους με συγκεκριμένη κοινωνική συμπεριφορά.

Το κλειδί της πιο πρόσφατης έρευνας ήταν μια τεχνική που ονομάζεται οπτογενετική. Κατ’ αυτήν, μεμονωμένοι τύποι κυττάρων τροποποιούνται έτσι, ώστε να μπορούν να ενεργοποιούνται όταν οι ερευνητές ρίχνουν συγκεκριμένα χρώματα φωτός πάνω τους. Η τεχνική αυτή αποδείχθηκε κατάλληλη για τον προσδιορισμό των λειτουργιών συγκεκριμένων ομάδων κυττάρων στα γενετικά τροποποιημένα ποντίκια, ώστε τα –ευαίσθητα στην αφή– κύτταρα Mrgprb4 να φωτίζονται με μπλε φως, όταν ενεργοποιούνται.

Μετά από διάφορα στάδια ερευνητικής δουλειάς, φάνηκε ότι η ενεργοποίηση των κυττάρων Mrgprb4 προκαλεί «πυροδότηση» νευρώνων στον επικλινή πυρήνα, ένα από τα γνωστά κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου.

Από τα ποντίκια στον άνθρωπο

Τι κάνει τους επιστήμονες να πιστεύουν πως τα όσα συμβαίνουν στα ποντίκια, μπορεί να συμβούν και στον άνθρωπο; Ο Dr. Abdus-Saboor εξήγησε ότι οι άνθρωποι έχουμε αισθητήρια κύτταρα στο δέρμα τα οποία έχουν κάποια ομοιότητα με τα κύτταρα Mrgprb4 των ποντικιών. Επίσης, οι άνθρωποι έχουμε νευρώνες του νωτιαίου μυελού και του εγκεφάλου που αντιστοιχούν στο κύκλωμα αφής που αποκαλύφθηκε πως υπάρχει στα ποντίκια.

Αυτές οι ομοιότητες ανοίγουν το δρόμο σε πιθανές βιοϊατρικές εφαρμογές που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη περιφερειακά στοχευμένων τεχνικών για τη θεραπεία του στρες, του άγχους ή της κατάθλιψης. Είτε μέσω θεραπειών αφής, είτε ακόμα και μέσω νέων φαρμάκων που θα εφαρμόζονται απευθείας στο δέρμα.

Ως προς τα άτομα στο φάσμα, ανέφερε: «Ένα βασικό σύμπτωμα για πολλούς ανθρώπους που είναι στο φάσμα του αυτισμού, είναι ότι δεν τους αρέσει να τους αγγίζουν. Αυτό εγείρει το ερώτημα εάν η διαδρομή που έχουμε εντοπίσει θα μπορούσε να αλλάξει, ώστε να μπορούν να επωφεληθούν από το άγγιγμα -που θα έπρεπε να είναι ανταποδοτικό και όχι αποτρεπτικό».