«ΠΛΑΣΤΕΛΙΝΗ»: ΜΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΥ (ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΜΕ ΝΑ) ΕΙΜΑΣΤΕ
Στο θέατρο Σφενδόνη, η Κατερίνα Σκουρλή σκηνοθετεί την «Πλαστελίνη» του Βασίλι Σίγκαρεφ, σε μια θεατρική παράσταση με νέους ηθοποιούς, που μιλά για μια αρκετά μακρινή Ρωσία αλλά απηχεί και μια αρκετά κοντινή μας πραγματικότητα.
Υπάρχει μια σκηνή στη θεατρική παράσταση «Πλαστελίνη» που με ζόρισε πολύ: Είναι ο ξυλοδαρμός του κεντρικού ήρωα, του νεαρού Μαξίμ, στην αυλή του σχολείου του. Στο επίκεντρο της σκηνής είναι μόνο αυτός, το θύμα, και σφαδάζει όσο οι –αόρατοι– θύτες του τον χτυπούν ανελέητα. Πέφτει, σηκώνεται και ξαναπέφτει και ξανασηκώνεται, όσο αντέξει σε κάθε παράσταση. Αυτή την οδηγία του έχει δώσει η Κατερίνα Σκουρλή, που σκηνοθετεί.
Το έργο γράφτηκε από τον Ρώσο Βασίλι Σίγκαρεφ το 2001 και διαδραματίζεται σε μια κοινωνία εξαθλιωμένη οικονομικά και ηθικά, γεμάτη βία και κυνισμό. Το θέμα όμως είναι ότι αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει τότε, σε μια οποιαδήποτε πόλη της Ρωσίας, δεν μας φαίνεται τόσο απόμακρο, ούτε τοπικά ούτε χρονικά. Είναι κάτι που θα μπορούσαμε να δούμε στα δικά μας, τα τωρινά δελτία ειδήσεων. Κάτι που –τηρουμένων των αναλογιών– είναι πολύ κοντά σε όσα συμβαίνουν ολόγυρά μας κάθε μέρα.
Καθισμένος στο θέατρο Σφενδόνη, όπου η «Πλαστελίνη» θα παιχτεί για 12 συνολικά παραστάσεις (έως τις 14 Μαΐου 2023), δεν έχεις στα χέρια σου κανένα τηλεκοντρόλ για να αλλάξεις κανάλι. Και συνειδητοποιείς ότι ακόμα κι αν κλείσεις τα μάτια και τ’ αφτιά, ό,τι συμβαίνει επί σκηνής είναι κάπου μια σύγχρονη πραγματικότητα.
«Με ενδιαφέρει και με φοβίζει και με τρομάζει το γεγονός ότι μια κοινωνία στη Ρωσία είκοσι δύο χρόνια πριν είναι τόσο κοντά στην Ελλάδα του σήμερα», λέει η Κατερίνα Σκουρλή. «Και καταλαβαίνω ότι, με όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, υπάρχει κόσμος που μπορεί να πει “θέλουμε να περάσουμε καλά, δεν μπορούμε να βλέπουμε και στο θέατρο ιστορίες σκληρές”. Ναι, αλλά το θέατρο είναι εδώ και για να φωτίζει κάποιες στιγμές της ζωής που εμείς προσπερνάμε. Όταν εγώ η ίδια δυσκολεύτηκα στη σκηνοθεσία και την όλη προσέγγιση του έργου, είπα στον εαυτό μου: Προχώρα, γιατί στο κάτω-κάτω είναι ένας καθρέφτης της σημερινής κοινωνίας».
Η Κατερίνα Σκουρλή δουλεύει με έφηβους στο θέατρο εδώ και 15 χρόνια. Τον Μάιο του 2022 σκηνοθέτησε νέα κορίτσια στο έργο «Γιαγιάδες», που έθιγε το ζήτημα της γυναικείας κακοποίησης και τις γυναικοκτονίες.
Φέτος, συγκρότησε έναν θίασο με νέους ηθοποιούς – μάλιστα ένα από τα μέλη του δεν έχει ακόμη αποφοιτήσει από τη δραματική. Η «Πλαστελίνη» ανεβαίνει σε νέα μετάφραση του Γιώργου Κουτλή και δραματουργική επεξεργασία του Βαγγέλη Κυριακού. Το σκηνικό της Τίνας Τζόκα είναι μια «κουνημένη» παιδική χαρά, κάτι σαν την παιδικότητα του Μαξίμ που χάνεται.
«Είναι ένα έργο βίαιο, σκληρό», παραδέχεται η Κατερίνα Σκουρλή. «Είμαι μαμά ενός 4χρονου αγοριού και μου είναι ακόμα πιο δύσκολο όταν σκέφτομαι τον γιο μου, πώς θα μεγαλώσει, σε τι κοινωνία θα μπει, πώς θα νιώσει έφηβος, τι θα αντιμετωπίσει. Πάντα το κουβαλάω αυτό και πάντα το κουβαλούσα, σε όλη τη μελέτη μου γύρω από το έργο. Αλλά, είπα: Αυτή είναι η αλήθεια, και κάποια στιγμή πρέπει να ανοίξουμε τα μάτια να τη δούμε, να την ακούσουμε, για να συμβεί τελικά και κάτι. Γιατί κάπως αισθάνομαι ότι δεν συμβαίνει τίποτα το τελευταίο διάστημα».
Η Κατερίνα Σκουρλή, το «Αθώο σώμα» και η «Πλαστελίνη
– Πριν πάμε στην παράσταση, κάτι που μου έκανε εντύπωση είναι ότι η θεατρική ομάδα σου λέγεται «Αθώο Σώμα». Γιατί;
Η πλήρης ονομασία είναι «Αθώο πάντα το σώμα ήταν». Γιατί κάπως εκφράζει τον τρόπο δουλειάς μου. Ξεκινάω πάντα από το σώμα. Πριν περάσουμε να πούμε οποιαδήποτε ιστορία, με οποιονδήποτε τρόπο, ο πρώτος μου στόχος είναι να φτιαχτεί η ομάδα. Και νομίζω ότι για να γίνει αυτό χρειάζεται δουλειά με το σώμα. Πρέπει το σώμα να λιώσει. Πρέπει το σώμα να απελευθερωθεί. Όταν η ομάδα αποκτήσει τον ίδιο σωματικό κώδικα, για μένα μπορεί να περάσει στο επόμενο στάδιο, δηλαδή στο πώς θα πούμε αυτήν την ιστορία.
Το κατάλαβα πολύ καλά δουλεύοντας με τους έφηβους. Οι έφηβοι μου έμαθαν πώς το σώμα απελευθερώνει τη σκέψη, την ψυχοσύνθεση, τις αγωνίες, πώς διώχνει το άγχος και μετά, μέσα από το σώμα λιώνει και ο λόγος. Γιατί όταν το σώμα είναι ήρεμο και αισθάνεσαι καλά πάνω στη σκηνή, νομίζω ότι όλα τα υπόλοιπα εργαλεία κουμπώνουν πολύ πιο εύκολα και πολύ πιο δημιουργικά.
– Γιατί διάλεξες να σκηνοθετήσεις την «Πλαστελίνη»;
Το καλοκαίρι διαβάζαμε με τον συνεργάτη μου, τον Βαγγέλη Κυριακού, πολλά έργα. Πραγματικά πολλά. Όταν έπεσε στα χέρια μου η Πλαστελίνη και τη διάβασα, έκλαιγα σα μικρό παιδί. Για να είμαι ειλικρινής, δεν μου είχε ξανασυμβεί με κανένα άλλο εφηβικό έργο. Και μπήκαμε με τον Βαγγέλη σε μια συζήτηση για το πόσο σκληρό είναι το έργο και πώς θα αποτυπώσουμε τις βίαιες εικόνες με έναν τρόπο που να προστατεύει και την ομάδα και τους θεατές. Αλλά η ιστορία του Μαξίμ με κέρδισε.
– Τι σημαίνει «εφηβικό έργο»;
Για μας, που κάνουμε χρόνια εφηβικό θέατρο, ουσιαστικά είναι ιστορίες που έχουν χαρακτήρες έφηβους, και τίποτα άλλο. Υπάρχει λίγο η παρανόηση ότι το εφηβικό θέατρο είναι λίγο σαν το παιδικό και πρέπει να το παρακολουθούν μόνο έφηβοι. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Οι ιστορίες με χαρακτήρες έφηβους αφορούν –και θα πρέπει να αφορούν– τους πάντες. Και, θα τολμούσα να πω, πολύ περισσότερο τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς, πέρα από τους ίδιους τους έφηβους, που πάντα μου μεταφέρουν ότι συγκινούνται όταν βλέπουν ιστορίες με χαρακτήρες της ηλικίας τους.
– Γιατί επέλεξες να ανεβάσεις την «Πλαστελίνη» όχι με γνωστά ονόματα, αλλά με πιο νέους ηθοποιούς;
Το έκανα με πολλή χαρά και με πολλή αγάπη. Γιατί ξέρω ότι στα νέα παιδιά δεν δίνονται, πια, ευκαιρίες. Μου αρέσουν οι νέοι άνθρωπο, όπως σου είπα και πριν, ξεκινάω δημιουργώντας ομάδα. Μου αρέσει η διαδικασία της σύνθεσης, το ότι έξι νέοι ηθοποιοί οι οποίοι αρχικά δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους μετά από δυόμισι μήνες είναι πάνω στη σκηνή από τις πιο δεμένες ομάδες που έχω δει. Αυτό για μένα είναι πολύ συγκινητικό. Και δεν σου κρύβω ότι λίγο πριν την πρεμιέρα, αφού κάναμε την προετοιμασία για την παράσταση, βλέποντάς τους να πιάνονται στο τέλος όλοι αγκαλιά και να μένουν έτσι για τέσσερα λεπτά, δάκρυσα και είπα στον εαυτό μου: Ανεξάρτητα με το ταξίδι της παράστασης, το πρώτο μεγάλο στοίχημά μου το έχω κερδίσει.
– Σε τρόμαξε καθόλου που το έργο δεν έχει happy end;
Με τρόμαξε. Και λύγισα και έκλαψα για το τέλος του Μαξίμ. Εκείνο που με κράτησε στο να μην βλέπω μόνο το σκοτεινό κομμάτι είναι ο ηρωικός τρόπος με τον οποίον πέφτει. Στα μάτια μου είναι ένας μικρός ήρωας. Ένας έφηβος άγιος. Και αυτό το θεωρώ πολύ ελπιδοφόρο, με μία έννοια.
Όταν στο τέλος φτιάχνει τη σιδερογροθιά για να γυρίσει να εκδικηθεί τους ανθρώπους που τον έχουν κακοποιήσει, νομίζω δεν θέλει να εκδικηθεί μόνο για τον ίδιο. Εγώ σκέφτομαι ότι γυρίζει να εκδικηθεί και για τον Λιόχα, τον φίλο του. Γυρίζει να εκδικηθεί και για όλα τα παιδιά και όλους τους έφηβους που μπορεί να έχουν κακοποιηθεί από τους ίδιους θύτες ή που κακοποιούνται καθημερινά.
Στα μάτια μου είναι ένας μικρός ήρωας. Και αυτό πάντα με κρατούσε στο να μην βλέπω το τέλος μόνο απαισιόδοξα.
Μια γυναίκα σκηνοθετεί
– Πώς έφτασες να γίνεις σκηνοθέτης;
Αμέσως μετά το Λύκειο, στα 18 μου, πήγα στη δραματική σχολή του Γιώργου Αρμένη, στα Εξάρχεια, και αφού την τελείωσα δούλεψα έναν χρόνο επαγγελματικά δίπλα του. Μετά, άρχισα κάπως να χαώνομαι μέσα στο θέατρο και θέλησα να πάρω μια απόσταση.
Ώσπου μου έγινε μία πρόταση από τον Δήμο Κορωπίου, όπου έχω γεννηθεί κι έχω μεγαλώσει, να αναλάβω ένα παιδικό εργαστήρι, με παιδάκια τότε δημοτικού. Το ξεκινήσαμε μαζί με τον Βαγγέλη Κυριακού και τη δεύτερη χρονιά καταλάβαμε ότι θέλαμε λίγο να ανέβουμε ηλικιακά. Μας δόθηκε τότε η αφορμή από ένα γυμνάσιο να κάνουμε μια παράσταση στο πλαίσιο του σχολείου κι έτσι ξεκινήσαμε να δουλεύουμε με τους έφηβους.
– Είχα παρακολουθήσει μια συζήτηση στο Εθνικό Θέατρο, όπου μεταξύ άλλων αναφέρθηκε πόσο λίγες είναι οι γυναίκες που σκηνοθετούν στο θέατρο και πόσες δυσκολίες αντιμετωπίζουν. Εσύ έχεις βιώσει δυσκολίες που αποδίδεις στο ότι είσαι γυναίκα ή είναι γενικά δύσκολο το να ξεκινάς ως σκηνοθέτης;
Θα πω το δεύτερο. Το πόσο δύσκολο είναι να ξεκινάς τώρα και να προσπαθείς να σταθείς στα πόδια σου. Αυτό είναι πολύ δύσκολο κομμάτι και θέλει ψυχραιμία στη διαχείρισή του, γιατί πολύ εύκολα μπορείς να πεις, τα παρατάω. Οι δυσκολίες μερικές φορές σε υπερβαίνουν. Και οι οικονομικές, και οι χρονικές, και οι ίδιες οι συνθήκες της δουλειάς, πού θα κάνεις πρόβα, πότε θα μπεις στο θέατρο. Πολλές, πολλές δυσκολίες. Είμαι στο στάδιο που προσπαθώ να δυναμώνω συνεχώς, για να κάνω και το επόμενο βήμα, και το μεθεπόμενο, και ξανά και ξανά και ξανά. Αυτό.
– Έχεις σχέδια για το τι θα κάνεις μετά την «Πλαστελίνη»;
Ξέρω ότι θέλω να συνεχίσω. Αυτή η διαδρομή κάπως μου ταιριάζει, και σε μένα και στην ψυχοσύνθεσή μου. Θέλω να μοιραστώ κάτι: ενώ ουσιαστικά δυο μήνες που κάναμε πρόβες για την «Πλαστελίνη» μου έλειψε πάρα πολύ ο γιος μου, γιατί ήμουν πολύ απούσα από τη ζωή του, νομίζω ότι επιστρέφοντας μετά από αυτή την παράσταση θα είμαι καλύτερη μαμά γι’ αυτόν. Είναι κι αυτός ένας από τους λόγους που θέλω να συνεχίσω, ειδικά όσο ασχολούμαι με τις ιστορίες αυτές των νέων ανθρώπων, που τόσο με συγκινούν.
– Έχεις καταλάβει τι σε κάνει καλύτερη μαμά μέσα από αυτήν τη διαδικασία;
Ναι. Αυτό που με μάθαν οι έφηβοι: να ακούμε. Θεωρώ ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της κοινωνίας μας σήμερα είναι ότι έχουμε σταματήσει να ακούμε. Δεν ακούει ο ένας τον άλλον, επομένως δεν συναισθάνεται ο ένας τον άλλον και αυτό δημιουργεί τα προβλήματα που βλέπουμε γύρω μας. Οι έφηβοι με μάθανε να ακούω, γιατί μου είπανε: «Κατερίνα, δεν μας ακούτε. Εμείς θέλουμε να μιλήσουμε, να σας πούμε το πρόβλημά μας, και εσείς δεν ακούτε. Ούτε σαν γονείς, ούτε σαν καθηγητές. Οι ενήλικες δεν μας ακούτε. Ακούστε μας. Μην μας αντιμετωπίζετε σαν παιδιά».
Αυτό είναι σπουδαίο μάθημα. Και είναι η αγωνία μου πάντα. Πρέπει να μάθω να ακούω τις ανάγκες του γιου μου με ψυχραιμία, χωρίς να προσπαθώ να του φορτώσω τη δική μου αγωνία, τα δικά μου σχέδια για το μέλλον του. Πολλοί γονείς μπαίνουμε σε αυτό το τριπάκι χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Τα σχέδιά μας πρέπει να τα κρατήσουμε για τη δική μας ζωή.
– Έχεις την αισιοδοξία ότι μπορεί να αλλάξει αυτό, και δεν μιλάω ειδικά για σένα αλλά γενικά για την ελληνική πραγματικότητα.
Ναι. Και νομίζω ότι αυτό το βήμα πρέπει να γίνει πολύ θαρραλέα, χωρίς να χαλάσει αναγκαστικά ούτε τον θεσμό της οικογένειας, ούτε τίποτα. Μαζί με τους γονείς βάζω λίγο πάντα και τους εκπαιδευτικούς, γιατί το σχολικό πλαίσιο είναι η δεύτερη κοινωνία των παιδιών, μετά το σπίτι, και είναι πάρα πολύ σημαντικό. Πρέπει να ακούμε τα παιδιά και να τα σεβόμαστε.
Η Κατερίνα Σκουρλή εκτός θεάτρου
– Πέρα από το θέατρο, πώς είσαι γενικά σαν άνθρωπος;
Δεν ξέρω. Μοναχική πολύ, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Πολύ στην οικογένειά μου, προσπαθώντας εκεί να βρω τα πατήματά μου και έναν υγιή τρόπο ζωής. Πολύ αφοσιωμένη στον γιο μου. Και σε μία συνεχή πάλη με τον εαυτό μου. Γιατί πολλές φορές νομίζω ότι εύκολα λέμε για τους άλλους, «πω πω, απλοί θεατές είναι, κοίτα, ακούνε, βλέπουνε, και δεν κάνουν τίποτα». Αλλά ξέρω ότι κι εγώ είμαι μέσα σε αυτούς.
Ζούμε όλοι την καθημερινότητά μας και ό,τι συμβαίνει λίγο έξω από την πόρτα μας παραμένει έξω από την πόρτα μας. Αυτή είναι η αλήθεια. Παλεύω πολύ μέσα μου με αυτό. Προσπαθώ να είμαι ψύχραιμη με ό,τι συμβαίνει και θέλω να συνεχίσω να κάνω θέατρο για τους λόγους που σου είπα πριν, γιατί πέρα από οποιαδήποτε επαγγελματική ή όχι πορεία θεωρώ ότι εξελίσσεται κάπως η δική μου ψυχοσύνθεση.
– Επιστρέφοντας στην «Πλαστελίνη» και στο ότι αυτό που βλέπουμε θυμίζει κάποιες πτυχές της ελληνικής κοινωνίας, τι θα έλεγες ότι χρειάζεται για να μην γίνουν κι εδώ τα πράγματα όπως κατέληξαν να είναι στη Ρωσία του τότε ή και του τώρα;
Πολύ δύσκολη ερώτηση. Για μένα θέλει ξανά χτίσιμο από την αρχή, αλλά αυτό μάλλον δεν μπορεί να συμβεί. Δεν ξέρω. Θα πω αυτό που έχω ανάγκη περισσότερο: ας αρχίσουμε να ακούμε ο ένας τον άλλο και να αισθανόμαστε περισσότερο ο ένας τον άλλον. Ας ξεκινήσουμε με αυτό, που είναι το πιο βασικό. Αφού βρούμε την επικοινωνία μας, νομίζω ότι θα μπορέσουμε να χτίσουμε μία βάση γερή για να καταφέρουμε να αλλάξουμε τα πράγματα.
Νομίζω ότι χρειάζεται μια ανασύσταση, μια ανασυγκρότηση. Είμαι πραγματικά απογοητευμένη. Και φοβισμένη γι’ αυτό που συμβαίνει, για την ωμότητα των ανθρώπων. Στο έργο οι χαρακτήρες παρακαλάνε για λίγο αλκοόλ ή για τη δόση τους, τρέχουν απελπισμένοι. Έχω συναντήσει την ίδια απελπισία σε οικογένειες, όχι για την επόμενη δόση ή το πώς θα βρουν να πιουν, αλλά για την επόμενη δόση ενός δανείου ή το πώς θα πληρωθεί ο επόμενος λογαριασμός ρεύματος. Είναι συγκλονιστικό αυτό.
Θέατρο Σφενδόνη: Μακρή 4, Αθήνα. Παραστάσεις κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή, έως και 14 Μαΐου 2023. Κλείσε εισιτήρια
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
