ΠΑΡΕ ΑΠΛΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΩΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Η στωική φιλοσοφία σήμερα μπορεί να είναι ένα πρακτικό εργαλείο αναζήτησης της εσωτερικής γαλήνης, της επιμονής και της σοφίας. Αυτό υποστηρίζει ένα βιβλίο που δίνει ένα σχετικό παράθεμα για κάθε μέρα του χρόνου. Διάβασε τρία ενδεικτικά αποσπάσματα σε αποκλειστική προδημοσίευση.

Δεν είχα σκεφτεί ποτέ ότι θα μπορούσα να ξεκινήσω –ή και να κλείσω– την κάθε μέρα μου με ένα παράθεμα στωικής φιλοσοφίας. Για να είμαι ειλικρινής, δεν θυμόμουν ούτε τι ακριβώς πρεσβεύει. Μόνο ότι κάτι κάπου είχα διδαχτεί, αλλά χωρίς συστηματική μελέτη.

Από την άλλη,  μου έχει κάνει εντύπωση είναι ότι πολλές σύγχρονες προσεγγίσεις για την ενσυνειδητότητα και την ευζωία κάνουν αναφορές σε έργα αρχαίων φιλοσόφων, φωτίζοντας τη διαχρονικότητά τους μέσα από πρακτικές που επιχειρούν να μας δώσουν ανάσα σήμερα.

Για την ιστορία, θεμελιωτής του στωικισμού θεωρείται ο Ζήνωνας από το Κίτιο της Κύπρου (334 – 262 .π.Χ.). Οι μαθητές του αρχικά ονομάζονταν Ζηνώνειοι, αλλά στη συνέχεια επικράτησε η συνήθεια να τους αποκαλούν «στωικούς» επειδή μαζεύονταν στη λεγόμενη Ποικίλη Στοά της αρχαίας Αθήνας (είχε ονομαστεί έτσι  επειδή όλες της οι επιφάνειες ήταν καλυμμένες με παραστάσεις και εικόνες ζωγραφισμένες από τον Πολύγνωτο.

Η στωική φιλοσοφία στο παρόν

«Ο στωικισμός σήμερα είναι άγνωστος ή παρεξηγημένος, με μόνη εξαίρεση τους πιο άπληστους αναζητητές της σοφίας», σημειώνεται στην εισαγωγή του βιβλίου «Κάθε μέρα με τους Στωικούς - 366 στοχασμοί για τη σοφία, την επιμονή και την τέχνη της ζωής», των Ryan Holiday και Stephen Hanselman. «Για τον μέσο άνθρωπο, αυτός ο ζωντανός, δραστήριος, μοναδικός τρόπος ζωής έχει καταντήσει συνώνυμος της  “μοιρολατρίας”. Με δεδομένο πως η απλή αναφορά της φιλοσοφίας αυτής αρκεί για να κάνει κάποιον να εκνευριστεί ή να βαρεθεί, η “φιλοσοφία των Στωικών” ακούγεται εν πρώτοις σαν το τελευταίο πράγμα που θα μας ενδιέφερε ή, ακόμα περισσότερο, που θα χρειαζόμασταν στην καθημερινότητά μας».

Το «Κάθε μέρα με τους Στωικούς» έρχεται να αποδείξει το αντίθετο, μέσα από 366 στωικές ιδέες και ασκήσεις – μία για κάθε μέρα ενός δίσεκτου έτους. Κυκλοφόρησε το 2016 (με πρωτότυπο τίτλο «The Daily Stoic»), έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 25 γλώσσες και λειτουργεί ταυτόχρονα σαν εγχειρίδιο συμβουλευτικής/αυτοβοήθειας αλλά και σαν εισαγωγή στη στωική φιλοσοφία.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Όπως εξηγούν οι συγγραφείς, «διανθίζουμε την κάθε παράθεση προσπαθώντας να διηγηθούμε μια ιστορία, να θέσουμε το πλαίσιο όπου ειπώθηκε, να θέσουμε μια ερώτηση, να προτείνουμε μια άσκηση, ή να εξηγήσουμε την οπτική από την οποία μιλούσε ο εκάστοτε Στωικός ώστε να ανιχνεύσουμε το βαθύτερο νόημα ή τις απαντήσεις που αναζητούμε».

Τρεις «ασκήσεις» στωικής φιλοσοφίας

Το «Κάθε μέρα με τους Στωικούς» κυκλοφορεί στις 27 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ακολουθούν σε αποκλειστική προδημοσίευση τρία αποσπάσματα για ισάριθμες μέρες.

1. Έλεγχος και επιλογή

«Έτσι λοιπόν, και στη ζωή, το κυριότερο καθήκον είναι το εξής: να ξεχωρίζεις τα πράγματα, να τα διακρίνεις και να λες: “Τα εξωτερικά δεν εξαρτώνται από εμένα. Η βούληση εξαρτάται από μένα. Πού θ’ αναζητήσω το καλό και το κακό; Μέσα μου, σ’ αυτά που είναι δικά μου”».

– Επίκτητος, Διατριβαί, 2.5.4-5

Η πιο σημαντική αρχή στη στωική φιλοσοφία είναι να αντιλαμβανόμαστε τι μπορούμε να αλλάξουμε και τι όχι. Τι εξαρτάται από εμάς και τι όχι. Όταν μια πτήση καθυστερήσει εξαιτίας της κακοκαιρίας, η θύελλα δεν θα σταματήσει να μαίνεται ακόμα και αν βάλουμε τις φωνές στο προσωπικό της αεροπορικής εταιρείας. Όσο και αν το ευχηθούμε, δεν μπορούμε να ψηλώσουμε ή να κοντύνουμε, ή να αλλάξουμε τη χώρα όπου έχουμε γεννηθεί. Δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κάποιον να μας συμπαθήσει, όσο σκληρά και αν προσπαθήσουμε. Και πέραν αυτού, ο χρόνος που σπαταλούμε προσπαθώντας να αλλάξουμε αυτά που δεν αλλάζουν είναι χρόνος που δεν αφιερώνουμε σε αυτά που πράγματι μπορούμε να αλλάξουμε.

Η κοινότητα της απεξάρτησης συνηθίζει να λέει την Προσευχή της Γαλήνης: «Θεέ μου, χάρισέ μου τη γαλήνη να αποδεχτώ τα πράγματα που δεν μπορώ να αλλάξω, το θάρρος να αλλάξω αυτά που μπορώ, και τη σοφία να καταλάβω τη διαφορά ανάμεσά τους». Οι τοξικομανείς δεν μπορούν να κάνουν κάτι για να αλλάξουν την κακοποίηση που υπέστησαν στην παιδική τους ηλικία. Δεν μπορούν να πάρουν πίσω τις επιλογές που έκαναν ή τον πόνο που προκάλεσαν στους γύρω τους. Μπορούν όμως να αλλάξουν το μέλλον – μέσα από τη δύναμη που έχουν την παρούσα στιγμή. Όπως είπε ο Επίκτητος, μπορούν να ελέγξουν τις επιλογές που κάνουν ακριβώς τώρα.

Το ίδιο ισχύει σήμερα και για εμάς. Αν δώσουμε προσοχή στο ποια κομμάτια της μέρας μας ανήκουν στον έλεγχό μας και ποια όχι, δεν θα είμαστε απλώς πιο χαρούμενοι, αλλά θα έχουμε κι ένα ξεκάθαρο πλεονέκτημα έναντι όσων αδυνατούν να αντιληφθούν ότι ο αγώνας που δίνουν είναι καταδικασμένος.

2. Δεν χρειάζεται να διαμορφώνουμε γνώμη για τα πάντα

«Μπορείς κάτι να μην το σκεφτής καθόλου και να μην στεναχωρήσης την ψυχή σου. Διότι τα ίδια τα πράγματα δεν μπορούν να δημιουργήσουν τις δικές μας κρίσεις».

– Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, 6.52

Ιδού μια διασκεδαστική άσκηση: Σκέψου όλα εκείνα τα πράγματα που θα σε τάραζαν αν τα γνώριζες – όσα έχουν πει άλλοι για σένα πίσω από την πλάτη σου, λάθη που έκανες και ποτέ δεν τα συνειδητοποίησες, πράγματα που σου έπεσαν ή τα έχασες χωρίς ποτέ να το πάρεις χαμπάρι. Πώς αντιδρούμε σε κάτι τέτοιο; Με απάθεια – γιατί δεν το γνωρίζουμε.

ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΤΩΙΚΟΥΣ

Εκδόσεις Μεταίχμιο

Αγόρασέ το

metaixmio.gr

Με άλλα λόγια, επιτρέπεται να μην έχουμε άποψη για κάτι αρνητικό. Πρέπει απλώς να καλλιεργήσουμε αυτή τη δύναμη αντί να την ασκήσουμε τυχαία, και ιδίως όταν η διαμόρφωση μιας άποψης θα μας κάνει να αισθανθούμε άσχημα. Εξασκήσου στο να κρατήσεις το μυαλό σου κενό γύρω από ένα ζήτημα – σαν να μην έχεις ιδέα ότι συνέβη καν. Ή σαν να μην το άκουσες ποτέ. Άσ’ το να βυθιστεί στην ανυπαρξία από μόνο του, να καταντήσει άσχετο, μακρινό, ξένο. Έτσι θα σου φανεί πολύ πιο ασήμαντο.

3. Σωστή αυτοαξιολόγηση

«Πάνω απ’ όλα, είναι απαραίτητο να μετράμε σωστά τον εαυτό μας, διότι συχνά νομίζουμε πως μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα απ’ όσα μπορούμε στ’ αλήθεια».

– Σενέκας, Περί πνευματικής γαλήνης, 5.2

Οι περισσότεροι δυσκολεύονται να χωνέψουν την ιδέα της σωστής εκτίμησης του εαυτού τους που να βασίζεται στην πραγματικότητα, πιθανότατα επειδή φοβούνται ότι έτσι θα χρειαστεί να υποβαθμίσουν κάποιες από τις πεποιθήσεις τους για το ποιοι είναι και για τις ικανότητές τους. Όπως όμως το θέτει ο Γκαίτε, είναι μεγάλη αποτυχία το «να βλέπεις τον εαυτό σου ως κάτι περισσότερο από αυτό που είναι». Πώς να θεωρηθείς άνθρωπος με αυτεπίγνωση όταν αρνείσαι να αποδεχτείς πως έχεις και αδυναμίες;

ΥΠΟΤΙΜΟΥΜΕ ΤΙΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΜΑΣ ΤΟ ΙΔΙΟ ΣΥΧΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΟΣΟ ΥΠΕΡΕΚΤΙΜΟΥΜΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΜΑΣ.

Μη φοβάσαι να κρίνεις σωστά τον εαυτό σου επειδή ανησυχείς πως θα χρειαστεί να προβείς σε κάποιες παραδοχές για εσένα. Το δεύτερο μισό του αποφθέγματος του Γκαίτε είναι επίσης σημαντικό με το πρώτο. Λέει ότι είναι εξίσου μεγάλη αποτυχία το «να εκτιμάς τον εαυτό σου λιγότερο απ’ ό,τι πραγματικά αξίζεις». Είναι αλήθεια· πόσο συχνά εκπλησσόμαστε από την ευκολία με την οποία χειριζόμαστε μια κατάσταση που τη φοβόμασταν στο παρελθόν; Ο τρόπος που καταφέρνουμε να ξεπεράσουμε τη θλίψη για τον θάνατο ενός αγαπημένου μας προσώπου και να φροντίσουμε τους άλλους γύρω μας – παρότι πάντα θεωρούσαμε ότι ο θάνατος ενός γονιού ή αδελφιού θα μας συνέτριβε. Ο τρόπος με τον οποίο στεκόμαστε στο ύψος των περιστάσεων σε μια αγχωτική συγκυρία ή σε μια μοναδική ευκαιρία που μας παρουσιάζεται.

Υποτιμούμε τις δυνατότητές μας το ίδιο συχνά και το ίδιο επικίνδυνα όσο υπερεκτιμούμε κάποιες από τις ικανότητές μας. Ας καλλιεργήσουμε την ικανότητα να κρίνουμε τον εαυτό μας σωστά και με ειλικρίνεια. Ας κοιτάξουμε εντός μας για να ανακαλύψουμε τι μπορούμε να κάνουμε και πώς θα ξεκλειδώσουμε αυτή τη δυναμική.